Mity towarzyszą człowiekowi od pradawnych czasów. Są fundamentami wierzeń, opisują rzeczywistość i komentują wydarzenia historyczne. Mitologie są swoistymi opowieściami o całych narodach i społeczeństwach, dostarczając tym samym ogromnej wiedzy o dawnym życiu. Taką mitologię, ze względu na czasy, które opisuje, można nazwać „starą”. Istnieje także „nowa” mitologia – powstała w kulturze masowej i determinująca codzienne wybory i czynności każdego człowieka.
Mit współczesny, czyli co?
Twórcą pojęcia „mit współczesny” jest francuski filozof, Roland Barthes. Jego najprostsza definicja mitu ogranicza się do jednego wyrazu – „słowo”. Według Barthes’a mit jest systemem porozumiewania się, określanym przez sposób wypowiedzi. Obraz, któremu przypisuje się znaczenie staje się już mitem. Tym samym może nim być bardzo wiele rzeczy – przedmiotów, zjawisk, czynności, elementów kultury materialnej, jak i niematerialnej.
Współczesne mity są nieodłącznym elementem każdego społeczeństwa. Są na bieżąco tworzone, ponieważ człowiek potrafi nadać niezwykłe cechy, graniczące z boskością, wszystkiemu, co go otacza. Warto jednak zaznaczyć, że sama mityzacja ma miejsce w podświadomości, a także nie jest jednakowa dla wszystkich ludzi. To, co dla jednej osoby, grupy czy narodu ociera się o mityczne sacrum, traci znaczenie dla kogoś innego.
Za rozwój współczesnych mitów odpowiedzialne są media i kultura popularna. Nieustające przedstawianie przedmiotów czy idei jako te jedyne słuszne i najlepsze sprawia, że człowiek nadaje tym rzeczom nowe znaczenie. Samochód przestaje być niezbędnym elementem poruszania się po mieście, a staje się jeżdżącą galerią sztuki, która zbliża do sfery sfery sacrum. Coraz lepsze i wymyślniejsze kosmetyki niekoniecznie muszą naprawę działać lepiej, istotne jest to, że samo ich posiadanie i sporadyczne użycie pozwala poczuć się jak młody heros z pradawnych opowieści.
Mity świata współczesnego
Roland Barthes w zbiorze felietonów „Mitologie” podaje wiele przedmiotów i zjawisk, które wpisują się w szeroką definicję mitu współczesnego. Doskonałym przykładem przedmiotu, który stał się bardzo ważnym mitem, z punktu widzenia dużej grupy, jaką w tym przypadku tworzy naród, jest wino. Wino, chociaż najczęściej spożywane w celach rozrywkowych, we Francji stało się czymś więcej. Według Barthes’a wino jest jednym ze współczesnych mitów narodowych. Francuzi traktują ten napój jako dobro własne, z tego też względu sięgają po niego często i chętnie, z należnym mu szacunkiem. Wino mityczne porównywane jest do boskiej ambrozji – wino należy pić, a jeśli nie ma ku temu okazji, powodem może być odczuwanie zwykłego pragnienia. Jest to napój niemal magiczny, potrafi zmieniać i modyfikować rzeczywistość – słabego czyni silnym, z nieśmiałego wydobywa gadułę. Wino we Francji stanowi także rolę ozdobnika wszelkich czynności, bez względu na to czy są to luźne spotkania w przydrożnym barze czy też oficjalne posiedzenie rządu. Ten trunek sprawia, że łatwiejsze staje się wybaczanie, rozmowa jest przyjemniejsza, a sam fakt spożywania spaja francuskie społeczeństwo w jedność. Francja mogłaby istnieć bez wina, ale byłaby wtedy zupełnie inna, pozbawiona tego najwyższego sacrum narodowego.
Innym przykładem, pozostającym dalej w kręgu spożywczym, są potrawy z kulinarnych magazynów. Elementem mitologii współczesnej są w nich wszelkiego rodzaju polewy i ozdoby. Barthes zauważa, że każde danie staje się lepsze, bardziej wykwintne i magiczne w chwili, gdy jest wymyślnie ozdobione. Jako przykład podaje zabarwionego na różowo kurczaka, ciepłe grejpfruty czy cytryny faszerowane krewetkami. Zwykłe jedzenie staje się mityczne ze względu na ten ulotny stan, w którym się znajdzie przez kilka chwil. Tego typu kuchnia staje się kuchnią wzrokową, ma na celu przede wszystkim zaspokojenie potrzeb wizualnych i zmysłu wzroku, zamiast zwykłego odczucia głodu. W rzeczywistości ozdoby mogą ukrywać niedoskonałość potrawy – nieodpowiedni kolor, surowość czy brak smaku. Tym samym człowiek: „musi zadowolić się samym przybraniem, bo „dystyngowane” powołanie magazynu zakazuje mu podejmować rzeczywiste problemy żywienia (rzeczywistym problemem nie jest to, jak naszpikować wiśniami kuropatwę, ale jak zdobyć kuropatwę, czyli jak za nią zapłacić)”.
Wszechobecność mitów
Idąc na zakupy człowiek wybiera to, co uważa za najbardziej potrzebne lub na co ma w danej chwili ochotę. Ogląda konkretny film w celach rozrywkowych. Spożywa wybrane danie, ponieważ ma na nie ochotę. Z pozoru proste czynności, codzienne przedmioty i zwyczajne gesty pełne są magii, która zmienia je w coś niezwykłego. Stają się symbolami danej kultury czy też społeczeństwa. Cała rzeczywistość jest zmitologizowana. Człowiek ma kontakt z mitem współczesnym na każdym kroku, nie będąc jednocześnie świadomym tego, jak bardzo oddziałuje on na ludzką psychikę.
Źródła:
– „Mitologie”, Roland Barthes, Aletheia, Warszawa 2008
Grafika: Salvador Dali, Car Clothing (Clothed Automobile), 1941
Tekst pierwotnie zamieszczony na portalu Educover.pl
